Koniec sierpnia… Suszą się już jabłeczne naszyjniki z jabłek Antonówki Śmietankowej, inaczej zwanej białą (lub półtorafuntową, ale to nieco inna odmiana).

Jabłoń “Antonówka”, to dość stary kultywar jabłoni domowej (Malus domestica). Pochodzenie Antonówki przypisuje się Rosji, ale od lat trwają na ten temat spory wśród badaczy. W 1848 roku w jednym z rosyjskich katalogów pomologicznych wymieniono 17 odmian Antonówki, ale panuje zgoda, że zawierał on sporo błędów. Inny rosyjski pomolog pisał natomiast, że “w naszych ogrodach jest aż 26 odmian Antonówki, a jednak w rzeczywistości jest ich prawie pięć…”.

Kiście jabłoniowe Antonówki Śmietankowej (Wrocław, 2020)

W* Białorusi zachowano owoce zwykłej Antonówki uprawianej w północnych i środkowych regionach kraju, które dawniej były częścią Rzeczpospolitej Obojga Narodów, tj. Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego (WKL). Ta tzw. “Antonówka zwykła” używana tam była tradycyjnie do wytwarzania tzw. “serków owocowych”, które są produktem chronionym w białoruskiej Arce Smaku SlowFood.com. W przedwojennych polskich książkach kucharskich są przepisy na tego typu przetwory ruskie (bo z Rusi) i litewskie “serki” owocowe (bo z WKL).

Serek owocowy nominowany do Arki Smaku SlowFood.com dla Białorusi / źródło

Jabłonie od zawsze mutują w sposób naturalny, bo wiele starych odmian jest obcopylnych. Owe mutanty zwane są sportami. Uważa się, że jednym ze sportów kultywaru “Antonówka Mohyllewska” jest “Antonówka Śmietankowa” (biała). Tej przypisuje się pochodzenie polskie uznając, że mutacja miała miejsce na terenach polskich (znaleziono ją w 1888 roku). Natomiast pewien sadownik rosyjski pracował nad mutantami Antonówki Śmietankowej i stworzył odmianę stricte rosyjską “Antonówka Półtorafuntowa”.

Słynny w Rosji i mało znany wśród polskich konsumentów polski sadownik, A. Hrebnicki, opisał, że pochodzenie Antonówki (ogólnie, jako odmiany) nie jest znane. Rosyjska literatura ma nawet w swej historii opowiadanie ku chwale Antonówki, którą swego czasu zachwycił się Gorki.

Swoją nazwę Antonówka Śmietankowa zawdzięcza kolorowi skórki w dojrzałym stadium, a szczególnie miąższu, który nie dość, że jest nieomal biały, to w dodatku ma teksturę kremowej śmietanki. Jabłko to jest mało soczyste, co czyni je idealnym na pasty (np. nasz past śląski), susze, powidła i ciasta.

Szczególnie dobrym sposobem utrwalenia jabłek Antonówek, a także wielu innych owoców, jest past – produkt, który nominowaliśmy do polskiej Arki Smaku SlowFood com. Z Rusi (dziś: Ukraina) pomysł ten przeszedł do polskich kulinariów. Natomiast do Rusi trafił z Kaukazu. Pasty znane są tam i robione od wieków z różnych owoców i z różnymi dodatkami – armeńskie, gruzińskie, ale też tureckie. Past nie jest więc pomysłem rosyjskim. Do Rosji pomysł ten trafił z Rusi i został w Rosji mocno zmieniony z produktu naturalnego (jabłka, miód, orzechy) w przetworzony (cukier). Przepisy na pasty w różnych stylach dostępne są w naszych publikacjach (zamówienie e-mail).

Antonówka Śmietankowa owocuje obficie co dwa lata. Koronę ma rozłożystą, dużą, jak i owoce, których obwód może wynieść nawet ponad 40 centymetrów. Na zdjęciu pokazaliśmy metrem krawieckim obwód 44cm wokół Antonówki Śmietankowej naszych członków, której girlandy suszą się na wieszaczkach.

Antonówka Śmietankowa prezentuje pięknie swoje walory w kompocie jabłkowym – napoju zanikającym, a znanym dojrzałym konsumentom świadomym wartości lokalnych skarbów. Kompotierka to również zabytek – słowo archaiczne, vintage… Dziś prawdziwych kompotierek już nie ma, bo… nie pija się kompotów tak często, jak dawniej. Inny sposób picia kompotu, to oczywiście w szklance. Ta piękna kompotierka na zdjęciach powyżej to również lokalne, dolnośląskie dzieło, bo zaprojektował ją artysta szkła, Jan Sylwester Drost.
 
Miło tak usiąść z kompotierką w dłoniach pełną chłodnego kompotu jabłkowego i spojrzeć w piękne niebo i rozgrzane słońcem listki fasoli… Polskiej Fasoli z Orzełkiem, oczywiście;) Antonówkę Śmietankową nominowaliśmy do polskiej Arki Smaku. Dziękujemy organizacji SlowFood.com za promowanie naszych polskich specjałów.

Taką właśnie Antonówkę Śmietankową mają nasi członkowie w ogrodzie, więc jest to u nich bardzo cenne drzewo.

Nasi badacze przygotowali tekst nominacji Antonówki Śmietankowej do Arki Smaku SlowFoodcom, kwalifikując ją do ochrony, jako starą, cenną, polską odmianę. Jeżeli sadownicy mają ją w swych sadach, mogą z naszą pomocą dołączyć do polskiego Prezydium Antonówki Śmietankowej w sieci SlowFoodcom, aby silniej chronić tę odmianę i przetwory z niej oraz dzięki oznaczeniu SlowFood.com podkreślić wartość tych jabłek na targowiskach i w restauracjach. Kucharze podający potrawy z Antonówką Śmietankową będą mogli uzyskać stosowne oznaczenie.

Dziękujemy pani Annie Rumińskiej za materiał z jej badań antropogastronomicznych.