Wrażenia jabłeczne ???
…czyli kwitnie ANTONÓWKA ???

Przewodnicząca regionalnego Convivium, pani Anna Rumińska, antropolog kultury i jedzenia oraz kuratorka i rekonstruktorka kulinarna, udostępniła nam fragment swego opracowania poświęconego starym odmianom owoców nominowanym przez nasze Convivium do Arki Smaku SlowFood.com – dziękujemy serdecznie, Pani Anno!?

Oto kwitnąca odmiana Antonova, czyli znana w Polsce ANTONÓWKA – odmiana rosyjska, której poświęcony był VII jabłeczno-książkowy festiwal o charakterze literacko – pomologiczno – etnograficznym pn. “Jabłka Antonowskie” zorganizowany 15 września 2018 roku na Skwerze Zajcewa w Kołomnie nad Oką (Rosja) z udziałem lokalnego Convivium w sieci SlowFood.com – odwiedziło go około 10 tysięcy ludzi. Częścią festiwalu był panel specjalistów, w którym poruszano tematy ze sobą powiązane: rodzinne przepisy kulinarne, dziedzictwo i tradycja, uprawy Antonówki i… książki [2].

W Polsce ANTONÓWKA należy do tzw. starych odmian i uznawana jest za wiekową, ale niewiele jest rzetelnych, wielokontekstowych i tym samym obiektywnych i wiarygodnych polskich opracowań na jej temat. Rejestracji dokonano w Rosji stosunkowo niedawno w “Państwowej Komisji Federacji Rosyjskiej ds. Badań i ochrony osiągnięć hodowlanych”. Odmiana ta była testowana w Rosji od 1939 roku, a na rosyjskiej liście państwowej znalazła się w 1947 roku i przypisano ją wtedy dwóm rejonom Rosji: północno-zachodniemu i centralnemu.

Z 1903 roku pochodzi powyższa piękna rycina ANTONÓWKI wykonana przez utalentowanego rysownika, a także botanika, polskiego (z urodzenia z dzis. Białorusi) badacza i hodowcy, Adama Hrebnickiego  herbu Ostoja (z ros. Doktorowicza – Hrebnickiego) [3]. Hrebnicki ożenił się w 1886 roku ze Stanisławą Stankiewiczówną, córką właścicieli majątku Berżeniki – stąd pochodzi późniejsza nazwa odmiany stworzonej przez Hrebnickiego ‘Ananas Berżenicki’, która jest nominowana do Arki Smaku SlowFood.com przez pana Mariusza, przyjaciela Convivium Slow Food Dolny Śląsk i członka sieci SlowFood.com.

Hrebnicki otrzymał w posagu majątek żony leżący w ziemi wileńskiej w gminie Dukszta, gdzie dziś znajduje się grób Hrebnickiego. Majątek ten zwano “Rajem”.
Piękną rycinę ANTONÓWKI opublikowano, jak i wiele innych przepięknych rycin, w obszernym “Atlasie owoców” Hrebnickiego dla podsumowania jego tytanicznej pracy, ale przede wszystkim dla podsumowania działalności carskiej instytucji pomologicznej.

Cztery lata po ślubie i przeprowadzce, tj. w 1890 roku, Hrebnicki rozpoczął w ww. ‘Raju’ zakładanie dużego sadu pod tą samą nazwą. Sprowadzał doń stare odmiany drzew owocowych, w tym prawie 440 odmian jabłoni z wielu krajów. Z nasion syberyjskich założył matecznik Jabłoni dzikiej (Malus sylvestris – o niej poniżej). Jego wspaniały “Atlas owoców” wydany po rosyjsku sfinansowała rosyjska instytucja (Carskie Wszechrosyjskie Towarzystwo Pomologiczne) z dużym wkładem pieniędzy cara i dorobek ten przypisuje się zwykle Rosji. Publikacja ta pozostaje jednak w naszej dolnośląskiej slowfoodowej bibliotece wyjątkowym miejscu polskiego dorobku.?

Wielu badaczy twierdziło, że nie jest znane pochodzenie ANTONÓWKI. Była i jest w tej kwestii duża rozbieżność opinii. Hrebnicki napisał w Atlasie: “Miejsce pochodzenia Antonovki nie jest dokładnie znane. Hodowana jest od bardzo dawnych czasów, a wszyscy opisujący ją pomolodzy podawali jej różnorodne rosyjskie pochodzenie”. Skoro tak, to dlaczego Antonovka nie została wymieniona w żadnym z czterech rejestrów Bołotowa z ponad 600 odmianami jabłek? Bołotow przeżył aż ośmiu władców Rosji, więc trudno tu podejrzewać manipulacje wiedzą. Na przełomie XVIII i XIX wieku najwyraźniej nie było jeszcze ANTONÓWKI, jako oznaczonej odmiany, skoro ten badacz jej nie wymienił.

Póki co, pochodzenie przypisane jest więc centralnej Rosji. Dlaczego, skoro jest rzekomo tak stara…? Niektórzy podejrzewają, że jest wynikiem krzyżówki jakiegoś kultywaru i Jabłoni dzikiej. W 1896 roku Batow z Tuły wprowadził Antonovkę tulską… Różni nierosyjscy badacze opisują ją też jako odmianę dziko rosnących Jabłoni, np. jako Malus pumila ‘Antonovka’, Malus robusta ‘Antonovka’, Malus sylvestris ‘Antonovka’. W rosyjskich źródłach opisana jest np. w 1848 roku przez Krasnogłazowa. W XXI w. uważa się ją jednak za ‘sortotyp’ łączący wiele pokrewnych odmian. Są i tacy, co twierdzą, że powstała ze świadomego skrzyżowania Jabłoni dzikiej z kultywarem. Opisuje to G. Ryłow w artykule pod znamiennym tytułem: “Ile jest na świecie ANTONÓWEK? Oblicza Antonówki”. W radzieckim katalogu z 1975 roku są trzy odmiany: Antonovka zwyczajna, Antonovka nowa i Antonovka-Chinka, a z nich tylko pierwsza jest tą właściwą, pierwotną Antonówką. Druga, tj. A. nowa, to krzyżówka ANTONÓWKI zwyczajnej i A. Babuszkino. Stworzono już ponad 70 kultywarów z Antonówki zwyczajnej…

Ilu pomologów, tyle ANTONÓWEK…??

Ojczyzną jabłoni, jako rodzaju, jest według niektórych źródeł Kazachstan i tamtejsze rozległe lasy jabłoniowe z JABŁONIĄ DZIKĄ, tj. Malus sylvestris (synonim: Malus malus) – JABŁOŃ PŁONKA, JABŁOŃ LEŚNA. PŁONKA występuje m.in. w Polsce, ale rzadko. Włodzimierz Seneta, polski dendrolog, przywoływał jej lokalizacje niżowe i niższe położenia górskich. Krzyżówka PŁONKI i JABŁONI NISKIEJ (Malus pumila) dała JABŁOŃ DOMOWĄ (Malus domestica), którą znamy dziś w postaci wielu kultywarów, odmian hodowlanych, użytkowych, m.in. ANTONÓWKI.

Artykuł jest częścią pełnego studium (ebook) starych odmian owoców w randze SlowFood – na zamówienie: chwastozercy(at)gmail.coom

??????????????