Butter Art, czyli masło figuralne

Jak żółte może być masło? Na pewno może być bardziej żółte od białka jaj na twardo, jak widać na powyższym malowidle. Jednak kozie masło jest białe jak to właśnie białko.

W dzisiejszych czasach, gdy rządzą wyspecjalizowane smartfony z precyzyjnymi mechanizmami fotograficznymi, realizm jest ceniony wyjątkowo wysoko. Wraca się też coraz częściej do malarzy realistów uwieczniających jedzeniowe, a nie martwe natury – jakże one żywe, prawda? W swoim czasie byli oni w zasadzie… blogerami kulinarnymi:)

Dziękujemy więc czasopismu “Eaten” za przypomnienie o tym pięknym malowidle. Nasze członkinie przygotowały więc dla nas wspomnienie… bryły wspaniałego masła namalowanej w 2. poł. XX wieku przez Antoine Vollona, malarskiego celebrytę, który urodził się w 1833 roku w Lyonie. Zgodnie z życzeniem ojca zaczął swą edukację od… grawerstwa, ale przeniósłszy się do Paryża i poznawszy tamtejszą śmietankę artystyczną (nie tylko malarzy) skierował swoją uwagę na malarstwo i… zatopił się w nim doszczętnie, z dobrym skutkiem. Badacze sztuki realistycznej sugerują, że perfekcyjny kolor masła malarz oddał dzięki zastosowaniu barwnika roślinnego. Podkreśla to znaczenie pastwisk i ziół bogatych w karoten, na których pasą się krowy na wolnym wypasie. Zachwycano się wówczas nad mistrzowskim, realistycznym oddaniem tej maślanej bryły.

Faktycznie, mleko, masło, pełnotłusty twaróg od krów z wolnego wypasu mają żółtawy kolor, a nie biały, jak od krów hodowanych na zbożowej paszy w oborach, bez wypasu. Określenie “mlecznobiały” jest chronologicznie dość późne i regionalne. Niektóre rasy krów dają zawsze mleko z mniejsza zawartością tłuszczu i nie są przez to wcale gorszymi rasami (w naszych kryteriach). W konwencjonalnej, masowej hodowli i produkcji nabiału są jednak uznane za rasy prymitywne i celowo “uszlachetniane”, tj. krzyżowane z innymi rasami, m.in. dla zwiększenia parametrów mleczności oraz zwiększenia i ujednolicenia zawartości tłuszczu.

Życzymy wszystkim prawdziwego masła z mleka od archaicznych krów z wolnego wypasu i prosto od… maślory*. Masło w dawnej Polsce wyrabiano w drewnianych masielnicach, in. maśniczkach (poniżej zdjęcia). W XIX wieku do użytku weszły bardziej pojemne, metalowe, pionowe i poziome masielnicale na korbki, które można jeszcze znaleźć w dolnośląskich, poniemieckich domach. Jednak drewniane, tradycyjne, znane w Polsce masielnice używano jeszcze po wojnie, nawet w latach 70. Współcześnie w sklepach internetowych można kupić małe drewniane maśniczki na małą pojemność, więc nadal można uczyć dzieci ubijać masło w tradycyjny sposób (fot. poniżej z Allegro).

Czy dziś ktokolwiek robi maslo w drewnianej maśniczce? Takie masło ma rangę masła slowfoodowego, jeśli jest z mleka niepasteryzowanego od rodzimej albo lokalnej rasy krowy z wolnego wypasu sezonowego. Tym bardziej figuralne, tj. ornamentowane ręcznie w foremkach.

Masło na stół podawano w piękny sposób, tj. jako masło figuralne – tak nazwaliśmy je w nawiązaniu do pierników i serów figuralnych (ornamentowanych). Masłu nadawano “drukowany”, odciskany ornament figur symbolicznych, najczęściej solarnych, tj. nawiązujących do siły Słońca, ale też w ortogonalnym układzie (poniżej zdjęcia), tj. wzorów o symbolice chtonicznej (ziemskiej) i akwatycznej (wodnej). Figury te miały charakter geometryczny i były zawsze symetryczne środkowo (wzory koliste) lub przynajmniej osiowo. W historii sztuki określa się takie koliste figury mianem rozety i występują one również w elementach snycerstwie, kamieniarce, sztuce witrażowej i wielu innych rzemiosłach artystycznych. Wieloramienność rozety miała również znaczenie – inną treść niosły rozety sześcioramienne, a inną pięcio- lub ośmioramienne. Do drukowania służyły piękne formy drewniane wykonywane ręcznie przez lokalnych mistrzów snycerstwa, a byli nimi często po prostu gospodarze lub ich synowie, którzy kilkoma ruchami kozika rzeźbili w drewnianej deseczce lub klocku mniej lub bardziej złożony ornament. Później popularność zdobyły formy metalowe i szklane.

Masło Figuralne nominujemy do Arki Smaku jako rzecz unikatową, zanikającą i ściśle związaną z kulturą kulinarną Polski. Uczymy dzieci nanosić ornamenty na masło – jako że w większości domów nie ma dziś drewnianych foremek, to masło można też ornamentować w miseczkach, masielniczkach. Na zdjęciu w komentarzu zobaczycie masło ornamentowane przez jedną z naszych uczennic, 10-letnią Marcelinę. Nie trzeba kupować dzieciom syntetycznych plastelin, modelin lub, tym gorzej, ciastolin. Do nauki i zabawy świetnie nadają się produkty spożywcze, które potem dzieci po prostu zjedzą.

*maślora – dawniej: kobieta wytwarzająca masło w masielnicy*; na zdjęciu powyżej uwieczniona obok drwala w pięknej rzeźbie Szczepana Muchy wyeksponowanej na wystawie sztuki ludowej w Muzeum Etnograficznym w Krakowie; przed maślorą stoi masielnica, a kobieta trzyma w rękach bijak.

*masielnica – zabytkowe naczynie zbiorcze z tłuczkiem i pokrywą do wytwarzania masła w warunkach domowych lub gospodarskich (rys.poniżej); in. maśniczka; w zależności od regionu nazwa bywa różna, czasem również maselnica, mieszana z nazwą pojemnika do podawania masła na stół.